गाईजात्रा पर्व देशभर मनाइयो

श्रावण शुक्ल पूर्णिमा अर्थात् जनैपूर्णिमाको भोलिपल्ट मनाइने गाईजात्रा पर्व सोमबार पोखरा लगायत देशका विभिन्न स्थानमा उल्लासमय ढङ्गले मनाइयो । भाद्रकृष्ण प्रतिपदादेखि अष्टमीसम्म मनाइने गाईजात्रा पर्वलाई ऐतिहासिक एवम् सांस्कृतिक पर्वका रुपमा लिइन्छ । यो पर्व काठमाडाँै उपत्यकाको तीनवटै सहरका साथै मुलुकका मुख्यमुख्य सहरमा मनाइँदै आएको छ एक वर्ष अघिदेखि दिवङ्गत  आफन्तको सम्झनामा पाएसम्म गाई र नपाएमा मानिसलाई गाईको रुपमा सिँगारी आआफ्नो क्षेत्र वरिपरी घुमाएर यो पर्व मनाइन्छ । गाईलाई घुमाउने क्रममा श्रद्धालु भक्तजनले दूध, फलफूल, रोटी, दही चिउराका साथै अन्य परिकार पनि खुवाई सम्मान प्रकट गर्छन् । गाईजात्राका सम्बन्धमा विभिन्न भनाइ प्रचलित भए पनि राजा प्रताप मल्लसँग जोडिएको प्रसङ्ग भने बढी चर्चामा छ ।  मल्लको पुत्रको अल्पायुमै निधन भएपछि रानीले धेरै बिलौना गर्न थालिन् । लामो समयसम्म शोक गरेर बसेपछि “यस्तो शोक तिमीलाई मात्र परेको होइन” भन्ने देखाउन राजा मल्लले वर्ष दिनभित्र दिवङ्गत सबैको गाईजात्रा निकाल्न लगाए । यो देखेपछि मात्र रानीको शोक  केही घट्दै गयो भन्ने भनाइ छ ।
राजा  मल्लले आआफ्ना मरेका व्यक्तिका नाममा गाईजात्रा निकाली सहर परिक्रमा गराउनू भन्ने आज्ञाका आधारमा नै अहिलेसम्म गाईजात्रा पर्व चलेको विश्वास गरिन्छ । यो चलन चलाउँदा पनि रानी पूर्णरुपमा सन्तुष्ट हुन नसकी शोक नै गरिरहेकाले त्यही समयबाट हास्यव्यङ्ग्यात्मक कार्यक्रम पनि सुरु भयो भन्ने विश्वास छ ।
पोखरामा पनि नेवार समुदायले गाइजात्रा पर्वलाई उल्लासमय रुपमा मनाउँदै आएका छन् । पोखरामा करिब तीनदशकदेखि यो पर्व महत्वका साथ मनाउन थालिएको हो । पहिले पोखराको कुनै एक ठाउँमामात्र गाइजात्रा पदर्शन हुने गरेकोमा केही वर्ष यता यसलाई टोल–टोलमा समेत प्रदर्शन गर्न थालेपछि यसको महत्व बढेर गएको छ । विगतका दिनमा पोखरामा गाइजात्रा हेर्न छिमेकी जिल्लाबाट समेत ठूलो संख्यामा मानिसहरु आउने गरेकोमा पछिल्लो समयमा भने गाइजात्रा नाचलाई विभिन्न मेला र महोत्सवमा प्रदर्शन गर्ने भनेर यसलाई प्रतियोगिताको रुप दिन थालिएपछि आम सर्वसाधारणले सहज ढङ्गबाट गाइजात्रा हेर्ने अवसर पाएका छन् । 

काठमाडौं बाहिर पनि बिदाको माग
पोखरामा क्रियाशील नेवार समुदायसंग सम्बन्धित संघसंस्था र संस्कृतिकर्मीहरुले गाइजात्रा पर्वको अवसरमा सरकारले देशभरमा सार्वजनिक विदा दिनुपर्ने माग गरेका छन् । सरकारले काठमाडौमा मात्र सार्वजनिक विदा दिने गरेकोमा यस्तो विदा देशभर दिनुपर्ने उनीहरुको भनाइ छ । नेवाः खल कास्कीका अध्यक्ष अशोक पालिखेले सरकार  हरेक कुरामा राजधानी केन्द्रित भएको भन्दै गाइजात्रा पर्वमा राजधानीबाहिर पनि बिदा दिनुपर्ने बताउँछन् । गाईजात्रा पर्व काठमाडौँ वरपरमात्र नभएर देशको धेरै ठाउँमा मनाइने भएकाले पनि यो पर्वको महत्व बढ्दै गएकोले देशभर सार्वजनिक बिदा दिनु जरुरी भएको पालिखेले बताए ।  गोल्डेन न्यूज दैनिकसंग कुरा गर्दै पालिखेले समय अनुसार संस्कृति परिवर्तन हुनु जरुरी रहेपनि परिवर्तनको नाउँमा संस्कृतिलाई कहिल्यैे भूल्न नहुने जोड दिए । गाइजात्रा लगायत नेवारी संस्कृतिमा चासो राख्ने अष्टमान प्रधानाङ्ग युवाहरुले समेत गाइजात्रा पर्वलाई अंगाल्न थालेको र अधिकांश नाच समूहमा युवाहरुको सहभागिता बढ्दै गएको बताए । कतिपय युवाले भने संस्कृति जोगाउने चाहाना हुँदाहुँदै पनि समय अभावले त्यो पुरा हुन नसकेको महसुस भएको उनले बताए । अहिले गाईजात्रा मनाउँदा केही समय निकालेर भएपनि यसको महत्व बुझाउनका लागि आफूहरुले  बालबलिकालाई पनि लिएर हिंड्ने गरेको उनले बताए । त्यस्तै संस्कृतिकर्मी कृष्णबहादुर श्रेष्ठ पनि युवाहरुले गाइजात्रालाई जोगाउन लागि परेको बताउँछन् । उनका अनुसार पोखरामा गाइजात्रा पर्वका अवसरमा नाच निकाल्ने समूहको संख्या बढ्दै गएको छ । श्रेष्ठले पनि यो पर्वका अवसरमा सार्वजनिक बिदा दिन सरकारसंग डेढ दशकदेखि माग गरिरहेको तर सरकारले बिदा नदिएको गुनासो गरे ।